Bütçe görüşmeleri sırasında Maliye Bakanı Zeren Mungan’ın açıklamalarını hatırlamakta yarar var. Mungan, öngörülen bütçe açığının iç kaynaklarla karşılanmasının hedeflendiğini ve bu öngörüde, yeni yükler getirecek vergi ve fon bulunmadığının altını çizmişti. Kayıt dışı ekonomi ile mücadele edileceğini kaydeden Mungan, vergi denetiminde etkinlik ve mükelleflerin vergi bilincini geliştirme konuları üzerinden durulacağını belirtti. Maliye Bakanı Mungan, etkin ve güçlü vergi denetimi için personelin eğitimine hızla devam etmeyi, teknolojik alt yapıyı süratle geliştirmeyi ve vergi denetimlerini arttırmayı; vergi bilincini geliştirmek amacıyla mükelleflere rehber ve broşür dağıtmayı planlıklarını sözlerine ekledi.

Maliye Bakanının vergi bilinci ile açıklamalarında samimi olduğuna hiç şüphem yok. Ama bir bilim adamı olarak vergi bilincini oluşturmanın başta kültürel yozlaşmaya neden olan olguların ortadan kaldırılması ile mümkün olabileceğini ve vergi bilinci oluşturmada kamu spotu ve broşür dağıtma gibi enstrümanları pek etkili olmadığını belirtmen isterim. Özellikle, milyonlarca vergi affının gündemde olduğu günümüzde broşür dağıtmakla vergi bilincinin oluşacağını ummak hayalcilikten başka birşey değildir.

VERGİ BİLİNCİ NEDİR?

Mükelleflerin vergi yükümlülüklerini bir zorunluluktan ziyade gönüllü olarak yerine getirmeleri gelir toplama amacının ve diğer amaçların gerçekleştirilmesi yani sistemin daha sağlıklı işleyişi bakımından büyük önem taşımaktadır (H. Basri Aktan,1997: 11). Bu kapsamda vergi bilinci, devletin yerine getirmekle yükümlü olduğu kamu hizmetlerinin gerçekleştirilmesi için bireylerin elde ettiği gelirlerden veya servetlerinden kanunlarda belirtilen usul, esas ve oranlara göre katkıda bulunmaları gerektiğini fark etme, bilme ve hatırlama yeteneğine sahip olmalarını ifade etmektedir (Narta, 2007: 1) Vergi bilinci sadece vergiyi ödeme bilinci olarak da algılanmamalıdır. Vergi bilinci aynı zamanda mükelleflerin ödediği vergilerin harcandığı yerlerin denetimini de ifade eden bir kavram olarak değerlendirilmelidir (Şener, 1997: 8-9). Genel olarak vergiye karşı içsel motivasyon şeklinde ifade edilen vergi ahlakı (tax morale) vergiye ilişkin görev ve sorumlulukların zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirilmesi olarak tanımlanmaktadır (Schmölders, 1976:111). Diğer bir tanıma göre vergi ahlakı mükelleflerin vergi yasalarından doğan yükümlülüklerini gerçeğe uygun bir şekilde yerine getirme konusundaki davranışlarının düzeyidir (Akdoğan,2007:184).

VERGİ BİLİNCİNİ NELER ETKİLER?

M.Umur Tosun’a göre vergi bilincini etkileyen faktörler sırasıyla: Toplumun genel eğitim düzeyi; Genel eğitim içinde vergi ile ilgili eğitim rolü; Vergi idaresinin faaliyet ve uygulamaları; Toplanan Kaynakların etkin kullanımı ve Vergilerin kanunlarının vergi ilkelerine uygunluğu şeklinde ortaya konmaktadır. Organ ve Yegen (2013) çalışmasında ise vergi bilincini bireysel ve çevresel faktörlerle açıklamaktadır. Bireysel faktörler sübjektif vergi yükü, diğer mükelleflerin tutumları, devlete duyulan bağlılık ve güven, siyasal iktidara karşı bakış açısı, dini inanç, yaş, cinsiyet, aile ölçeği, medeni durum, eğitim düzeyi, ırksal özellikler, yükümlünün mesleği ve mükelleflerin kamu harcamaları üzerindeki düşünceleri şeklinde sıralanabilmektedir. Çevresel faktörler ise vergi afları, vergi sisteminin karmaşıklığı ve mevzuatın sık sık değiştirilmesi, vergi idaresinin etkinliği, vergi denetimlerinin etkinliği, vergi oranları ve muhasebe meslek mensuplarının etkisişeklinde sıralanabilmektedir. Görüldüğü üzere bireylerdeki vergi bilinci ve vergi ahlakı üzerinde gerek bireysel gerekse çevresel pek çok faktör etkilidir (Şahpaz ve Saruç, 2012: 75).

VERGİ BİLİNCİNİ NASIL OLUŞTURABİLİRİZ?

Yukarıdan da anlaşılacağı gibi mükelleflere rehber ve broşür dağıtmakla vergi bilincini oluşturmak mümkün değildir. Bunun yerine ülkemizde vergi bilincini bozan özellikle kültürel yozlaşmanın kaynağına inmek ve devleti vatandaşın güven duyacağı etkin bir duruma getirmek gerekmektedir. Bu çerçevede KKTC’de vergi bilincinin oluşması için aşağıdaki soruların samimiyetle yanıtlanması gerekmektedir:

• Öncelikle “devletin malı denizdir yemeyen domuzdur” ve “yiyenin yanında kalır” şeklinde oluşan kültürel yozlaşmanın sonucu vergi ödeyenin enayi sayıldığı böylesi bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Yolsuzluk veya rüşvetle yakalananı emekliye sevk ederek tüyü bitmemiş yetimin hakkını yemesine göz yuman bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Devamlı af beklentisi ile devlete olan borcunu ödemeyenler yanında zamanında ödeyeni enayi yerine koyan bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Muhasebe oyunları ile zarar gösterip lüks içinde yaşamanın marifet sayıldığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• İşlerine geldiğinde çağdışı işlerine geldiği zaman ise Anayasa diye sarılarak süper emeklinin (7000-8000 TL) vergi vermediği ama dar gelirlinin boğazına sarıldığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Ödenen vergilerin rasyonelce toplum yararına değil de kamu çalışanlarına maaş gittiği bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi? Böylesi bir yapıda ödenen verginin tekrar vatandaşa geri döneceği masalı gerçekçi olabilir mi?

• Dolaylı vergilerin dolaysız vergilere oranının giderek yükseldiği yani açıkça vergi adaletsizliğinin arttığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Sosyal devlet olgusunun giderek yara aldığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Kayıt dışı ekonominin (yani hiç vergi ödemeyenlerin) yaklaşık yüzde 50 olduğu bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Hükümetlerin bir nevi kamu çalışanının hükümeti olduğu ve her açıdan özel sektör çalışanının dışlandığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Vatandaşın ödediği verginin çağdaş bir ihale yasası yerine ihale tüzüğü ile bir nevi peşkeş çekildiği veya o izlenimin verildiği bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• Vatandaşın hakkını koruyacak Ombudsmanın kişiliksizleştirildiği, Sayıştayın yok sayıldığı, yargı sürecinin ise yılların aldığı bir düzende vergi bilinci oluşabilir mi?

• EN ÖNEMLİSİ MİLYONLARCA LİRA VERGİ AFFININ AĞIZLARDA PELEZENK OLAN ŞEFFAFLIK VE HESAP VEREBİLİRLİĞE TERS OLARAK HALKA ANLATILMADIĞI VE HALKIN DESTEĞİ YERİNE NEFRETİNİN ALINDIĞI BİR DÜZENDE VERGİ BİLİNCİ OLUŞABİLİR Mİ?

GÜNÜN SÖZÜ: “LAFLA PEYNİR GEMİSİ YÜRÜMEZ”