T.C-KKTC Ekonomik Protokolü çerçevesinde Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı Matrisi 2.1 Kamu mali yönetim sisteminin güçlendirilmesi hedefini ortaya koymaktadır. Bu hedefe göre yapılacak iş ise“2.1.1. Tüm kamuyu kapsayan, mali disipline hizmet eden, şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkelerini sağlayan, uluslararası standartlara uygun, Kamu Mali Yönetimi Yasası çıkarılacaktır.” şeklinde ifade edilmektedir. Bu işin ise Maliye Bakanlığı’nın sorumluluğunda 2013 yılında yapılması öngörülüyordu.

T.C-KKTC Ekonomik Protokolüne paralel mevcut Yorgancıoğlu Hükümet Programında da aşağıdaki ifadelere rastlanmaktadır:
“Devlet kaynaklarının kullanımı bütünlük ve şeffaflık prensipleri içerisinde sürdürülecektir. Bu bağlamda, bütçe disiplininden uzaklaşan uygulamalar ile harcamalarda keyfiliğin önlenmesi hedeflenip bu yaklaşım doğrultusundaki çalışmalara hız verilecektir. Bu çerçevede mali disiplini sağlayan, harcamalarda verimliliği temel alan, kamu açıklarını kontrol ederek azaltan ve bütçe birliği anlayışına uygun bir maliye politikası izlenecektir. Bu bağlamda, kamu maliyesi dengesinde sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi amacıyla sıkı maliye politikaları sürdürülecektir. Bütçe disiplininin sağlanması ve kamu kaynaklarının verimli kullanılabilmesi amacıyla Bakanlar Kurulu’na bütün önergeler 'Mali Etki Değerlendirme Formu' ile sunulacak ve Hükümetin bütçeyi düzenli biçimde kontrol edebilmesi sağlanacaktır. Kamu Maliyesi, sağlam bir mali yönetim zeminine oturtularak, hesap verebilirlik, etkinlik, etkililik ve ekonomiklik ilkeleri esas alınacaktır. Kamu harcamalarında fayda maliyet analizi uygulamalarından hareketle projelerin sağlam bir mali zeminde değerlendirilerek hayata geçirilmesi sağlanacaktır.”
Esasen hükümet programında murat edilen ancak açıkça ifade etmekten çekinilen uygulama ise “PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME”dir. Performans esaslı bütçeleme ise dünyanın en gelişmiş ülkelerinde uygulanan ve son olarak Türkiye’nin de geçiş yaptığı sistemdir.

PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME NEDEN ÖNEMLİDİR?

Kamu mali yönetimi alanında yaşanan hızlı değişim ve dönüşüm sürecinin kamu bütçeleri üzerinde en büyük etkisi, girdi odaklı bütçeleme anlayışından performans bütçe sistemi gibi çıktı/sonuç odaklı bütçe modellerine geçilmesiyle yaşanmıştır. Performans yönetim tekniklerinin kamuda geçerlilik kazanmasını içeren bu dönüşümle birlikte, kaynak dağılımında etkinliğin ve verimliliğin sağlanması, kamu kaynaklarıyla ulaşılmak istenen hedefler arasında ilişki kurulması kamu mali sistemlerinin ulaşmak istedikleri öncelikli hedeflerden birisi haline gelmiştir. Geleneksel bütçe sisteminin çağdaş kamu mali yönetimin gereklerini karşılayamaması, kamu hizmetlerini çıktı esasına göre değerlendirecek performans bütçe, program bütçe, planlama-programlama-bütçeleme sistemi gibi alternatif bütçe sistemlerinin gelişiminde etkili olmuştur (Aktan ve Tüğen, 2006: 2008).

1990’lı yıllarda başta Amerika olmak üzere pek çok gelişmiş ülkenin mali yönetim ve bütçeleme sistemlerinde önemli yapısal değişikliklere gitmesi, program bütçe sistemine alternatif olarak performans esaslı bütçe sisteminin tekrar önem kazanmasını sağlamıştır. Bu kapsamda, 1980’li yılların sonlarında Yeni Zelanda ve Avustralya, 1990’lı yıllarda İsveç, Amerika Birleşik Devletleri, Finlandiya, İngiltere, Danimarka, Hollanda, Kanada ve Fransa, 2000’li yılların başlarında ise Avusturya, İsviçre ve Almanya performans esaslı bütçelemeye geçen ülkeler olmuşlardır (OECD, 2004: 4). Bu anlayışın T.C’yeyansıması, 2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çerçevesinde Stratejik Plânlamaya Dayalı Performans Esaslı Bütçeleme Sistemine geçişle olmuştur (Ahmet Özen, 2008).

PERFROMANS ESASLI BÜTÇELEME NEDİR?

Aşağıdaki tanımlamaları yaparkenT.C Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Aralık 2004 tarihli “Performans Esaslı Bütçeleme Rehberi” esas alınmıştır.
Performans Esaslı Bütçeleme:“Kamu idarelerinin anafonksiyonlarını, bu fonksiyonlarınyerine getirilmesi sonucunda gerçekleştirilecek amaç ve hedeflerini belirleyen, kaynakların bu amaç ve hedefler doğrultusunda tahsisini ve kullanılmasını sağlayan, performans ölçümü yaparak ulaşılmak istenen hedeflere ulaşılıp ulaşılamadığını değerlendiren ve sonuçlarıraporlayan bir bütçeleme sistemidir.”

Temel amacı mali saydamlık ve hesap verilebilirliği sağlamak olan bu bütçeleme sistemi, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak üzere geliştirilmiştir. Planlama sürecinde hazırlanan stratejik planlar ile bütçeleme sürecinde hazırlanan performans programları ve faaliyet raporları bu amacı gerçekleştirmek için kullanılan temel araçlardır. Performans esaslı bütçeleme sisteminin esas amacı olan mali saydamlık ve hesap verme sorumluluğunu aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.

Mali saydamlık: Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılması ve sonuçlarına ilişkin bilgilerin doğru ve zamanında kamuoyuna duyurulmasıdır.

Hesap verme sorumluluğu: Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu olması ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermesidir. Performans esaslı bütçelemeyi geleneksel bütçe sisteminden ayıran temel özellik de esasen budur. Bu modelin, diğer özellikleri ise şu şekilde sıralanabilir (Ahmet Taner):
• Giderler; maaş, ücretler, satın almalar şeklinde değil, fonksiyon, program faaliyet ve proje şeklinde sınıflandırılır.
• Faaliyet ve projelerin maliyetlemesi yapılır; hesaplar maliyet muhasebesi ilkeleri çerçevesinde ayrıntılı olarak ortaya konulur.
• Fayda maliyet analizi, maliyet etkinlik analizi gibi karar verme tekniklerinden yararlanılır.

PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME VE DENETİM İLİŞKİSİ NEDİR?

Performans esaslı bütçelemenin çıkış noktası kamu harcamalarını salt hukuki ve uygunluk denetimine tabi olmaktan çıkarıp aynı zamanda öngörülen performansı ne ölçüde yerine getirdiğine ilişkin şeffaf ve hesap verebilir kılan bir sistemdir. Dolayısıyla, kamu harcamaları aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi hem iç hem de güçlü bir dış performans denetimine tabi olmaktadır.

T.C-KKTC Ekonomik protokolü ve hükümet programının hedefleri gözönünde bulundurularak çağdaş dünyanın uyguladığı “Performans Esaslı Bütçeleme” sisteminin temel hedefleri de dikkate alınarak ÖRNEK TEŞKİL ETMESİ AÇISINDAN aşağıdaki Bakanlar Kurulu kararını sizlerin dikkatine getirmek istiyorum.

SON SÖZ OLARAK; İŞBU VE BENZERİ BAKANLAR KURULU KARARLARININ EKONOMİK PROTOKOL, HÜKÜMET PROGRAMI VE “PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME”YE UYGUNLUĞUNUNUN YETKİLİLER TARAFINDAN AÇIKLANMASININ ŞEFFAFLIK VE HESAP VEREBİLİRLİK GEREĞİ OLDUĞUNU İFADE ETMEK İSTİYORUM.