Başta Lefkoşa Türk Belediyesi(LTB) olmak üzere ülkemizde belediyecilik adına ne denli ivedi reform gerektiği hem idari, idari ve kurumsal olgular hem de belediyelerin mali yapıları açıkça ortaya koymaktadır. Öncelikle, iki yılda üç başkan gören LTB’nin sürdürülebilirliğinin Başkanın Sosyal Medyadaki şık resimleri ve beylik sözleri ile mümkün olamayacağı sanırım artık anlaşılmıştır. Başkan kim veya kimler gölge başkan olursa olsun önemli olan sistemin çağdaş gereksinimler doğrultusunda yeniden kurgulanmasını sağlayacak yapısal önlemlerin alınmasıdır.

HÜKÜMETLER PROTOKOL GEREĞİ YEREL YÖNETİMLER REFORMUNU YAPTI MI?

KKTC-TC ekonomik protokolü gereği de yapılması gereken Yerel yönetimler reformuna ilişkin takvim aşılmıştır. Şöyle ki, KKTC Başbakanlık internet sitesinde yeraldığı şekilde “Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı 2013-15” Program Matrisine göre İçişleri ve Yerel Yönetimler Bakanlığının sorumluluğunda Aralık 2013 itibari ile “1.1.5. Yerel yönetimler, idari, mali ve denetim yönünden yeniden yapılandırılacaktır. “ ibaresi bulunmaktadır.

Ancak, protokol gereği yapılması gereken diğer reformları geciktirdiği gibi hükümet edenler bu konuda da topu taşa atmakta ya da kör gözlüğü takarak Yerel Yönetimler Reformunu basit bir yasa değişikliğine bağlamaktadır. Yasa değişikliğinden ise anlaşılan maaleset iktidar gücünü belediyelerde daha fazla hissedilebilir kılmaktan ibarettir.

YAŞADIĞIMIZ ACI TECRÜBELER VE YEREL YÖNETİMLER REFORMUNUN KAPSAMI
PEKİ BEHEMEHAL ÇALIŞMALARINA BAŞLANMASI GEREKEN YEREL YÖNETİMLER REFORMUNUN KAPSAMI VE DAYANAK NOKTALARI NE OLMALIDIR? BUNLARI AŞAĞIDA OLGULARLA AÇIKLAMAMIZ MÜMKÜNDÜR?

1. Öncelikle herhangi bir reformun başarılı olması için demokratik sürecin işletilmesi gerektiğini idrak etmek gerekmektedir. Bunun için hem yapısal sorunların tespiti hem de farkındalık yaratmak için tüm paydaşların, uzman ve akademisyenlerin katılımı ile bir çalıştayın düzenlenmesinde büyük yarar vardır.

2. Bilimsel gerçeklerİ ve gelişmiş ülke tecrübelerini gözardı etmemek gerekir. Şöyle ki; ölçek ve kapsam ekonomisinden yararlanmak için başta Avrupa Birliği ve Türkiye olmak üzere Dünya genelinde yaşan trend belediye sayılarını azaltıp ölçek yapılarını arttırma yönündedir. Bu şekilde, ölçek ve kapsam ekonomileri sayesinde daha etkin ve verimli çalışmaları öngörülmektedir. Aşağıdaki tabloladan da görüldüğü gibi ülkemizdeki 28 belediyeden yarısının(14) nüfusu 5000’in altındadır.

Belediyeler Özkaynak/Toplam Gider Oranı (%) Personel Giderleri/
Özkaynak Oranı (%) Yatırımlar/Toplam Gider Oranı (%) Yatırımlar/Belediye Nüfusu (TL) Belediye Nüfusu
Lefkoşa 64,09 141,65 2,90 27,01 56.146,00
Gazi Mağusa 48,84 94,45 26,68 322,39 35.785,00
Girne 68,22 58,78 25,20 321,10 27.357,00
Güzelyurt 40,93 95,98 24,28 236,35 18.562,00
Gönyeli 55,19 69,65 46,17 766,84 12.393,00
Değirmenlik 82,42 54,28 30,71 503,10 12.297,00
Lapta 45,60 122,18 16,59 174,86 12.089,00
Lefke #SAYI/0! #SAYI/0! #SAYI/0! - 10.702,00
İskele 77,62 53,25 35,52 774,32 7.222,00
Dikmen 54,37 92,14 34,96 479,35 6.761,00
Yeni Boğaziçi 46,45 127,44 9,84 89,58 5.878,00
Yeni Erenköy 47,89 126,34 23,73 209,64 5.580,00
Alsancak 54,53 114,08 13,87 176,31 5.153,00
Beyarmudu 22,00 140,73 41,76 524,00 4.290,00
Çatalköy 67,64 72,54 26,25 383,28 5.021,00
Alayköy 47,46 119,09 20,47 203,86 3.478,00
Paşaköy 37,66 141,57 32,14 282,85 3.300,00
Mehmetçik 41,45 192,40 0,64 2,98 3.159,00
İnönü #SAYI/0! #SAYI/0! #SAYI/0! - 2.893,00
Büyükkonuk 60,21 65,81 59,43 594,09 2.849,00
Akdoğan 30,33 191,89 12,14 93,28 2.581,00
Geçitkale 45,34 156,07 11,19 89,35 2.460,00
Serdarlı 57,79 87,54 #DEĞER! #DEĞER! 2.432,00
Vadili #SAYI/0! #SAYI/0! #SAYI/0! - 2.362,00
Dipkarpaz 49,98 88,09 #DEĞER! #DEĞER! 2.286,00
Esentepe 53,49 100,90 29,23 435,66 2.274,00
Tatlısu 49,73 96,48 18,32 307,12 1.160,00
Akıncılar 21,40 467,18 #DEĞER! #DEĞER! 462,00
TOPLAM 58,04 93,50 23,02 252,17 256.932,00

3. ANCAK BELEDİLERİ SÜRDÜRÜLEBİLİR KILMAK İÇİN SAYILARINI AZALTMAK
KESİNLİKLE YETERLİ DEĞİLDİR.

Bunun bedelini ağır ödeyerek en büyük ölçekli LTB örneğinde gözlemledik. LTB örneğinde yerel yönetimler reformu için kulağımıza küpe olması gerekenleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Belediyelerde iş analizine (iş gereği ve iş tanımı) göre belirlenen norm kadro ve istihdam politikası yerine populizme açık ve belediyelerin mali kapasitesi ile örtüşmeyen sözde mevzuata uygun istihdamlar yapılmıştır.

• Belediyeler tarafından yapılan yatırım ve işlerde çağdaş bir şeffaflık ve hesap verebilirlik bulunmamaktadır.

• Yerel yönetimlerde bağımsız ve güçlü iç denetim bulunmamaktadır.

• Yerel yönetimlerin dış denetimi(Sayıştay) gerekli olan zamanlarda yapılmamaktadır.

• Hazırlanan ve usulsüzlük ile yolsuzluk arz eden Sayıştay raporlarının önü siyaseten kesilmekte ve yargıya havale edilmemektedir.

• Yerel yönetimler yasasında suç teşkil eden birçok hususun cezası yer almadığı için bu suçlar karşısında cezalandırma ve caydırıcı yaptırım mümkün olamamaktadır.

• Belediye bütçeleri performans bütçe şeklinde gerçekleştirilmemekte ve dolayısıyla performans denetimine tabi tutulmamaktadırlar.

• Büyük belediyeler dahi temel beledi hizmetleri dışında yerel hükümet kimliği ile davranamamaktadırlar.

• Büyük belediyeler de dahil olmak üzere e-belediyeciliği kullanarak vatandaşa kaliteli hizmet sunamamaktadırlar.

• Profesyonelce mali ve idari açıdan yönetilmedikleri için kötü mali yapıya sahip LTB yanında yerel ekonomik kaynakların yetersizliği, düşük refaha sahip demografik yapısı, turistik gelirlerinin olmayışı ve kaynak aktaran İskele ve Ercan gibi işletmeleri bölgelerinde barındırmadıklarından dolayı özellikle bazı kırsal belediyeler özkaynakları ile personel giderlerini dahi karşılayamamaktadırlar. Belediyeler Birliğinden temin edilen KKTC Belediyelerinin 2013 Kesin hesaplarına göre hazırlanan yukarıdaki tabloda bu durum açıkça görülmektedir. Bu tablodan yararlanarak aşağıdaki sorulara dikkati çekmek istiyorum.

HANGİ BELEDİYELERİN ÖZKAYNAĞI GÜÇLÜ?

Özkaynak/Toplam gider oranı dikkate alındığında en güçlü özkaynağa sahip belediyeler sırasıyla Değirmenlik (%82.42), İskele(%77.62) ve Girne’dir (%68.22). En zayıf özkaynağa sahip belediyeler ise sırasıyla Akıncılar (%21.40) ve Beyarmudu’dur. (%22)

HANGİ BELEDİYELERİN GELİRLERİ NEREDE İSE MAAŞLARA GİDİYOR?

Personel Giderleri/Özkaynak Oranı dikkate alındığında; yalnızca özkaynakları ile dahi başarılı şekilde personel giderlerini karşılayan belediyeler sırasıyla İskele (%53.25), Değirmenlik(%54.28) ve Girne’dir (%58.78). En kötü durumda olan Akıncılar personel giderlerini karşılamak için özkaynağının 4-5 katı, Mehmetçik ve Akdoğan ise yaklaşık 2 katı ilave kaynağa gereksinim duymaktadırlar.

HANGİ BELEDİYELER EN FAZLA YATIRIM YAPIYOR?

Yatırımlar/toplam gider oranına göre; en fazla yatırım yapan belediyeler sırasıyla Büyükkonuk (%59.43), Gönyeli (%46.17) ve Beyarmudu’dur(%41.76). En az yatırım yapan belediyeler ise Mehmetçik(%0.64), Lefkoşa (%2.90) ve Yeni Boğaziçi’dir.(%9.84)

HANGİ BELEDİYE VATANDAŞ BAŞINA EN FAZLA YATIRIMI YAPIYOR?
Kişi başı yatırım açısından en önde gelen belediyeler sırasıyla İskele(774.32 TL), Gönyeli (766.84 TL) ve Büyükkonuk’dur(594.09 TL). Kişi başı en az yatırım yapan belediyeler ise Mehmetçik (2.98 TL), Lefkoşa (27.01 TL), ve Geçitkale’dir. (89.35 TL)
SON SÖZ: YUKARIDAKİ OLGULAR DİKKATE ALINDIĞINDA; YAPILABİLECEK EN ÖNEMLİ ÇIKARIM TC-KKTC PROTOKOLUNDE DE YERALDIĞI GİBİ BELEDİYECİLİK ALANINDA KKTC’DE MALİ, İDARİ, DENETİMSEL VE ÖLÇEK AÇISINDAN İVEDİLİKLE REFORM YAPILMASI GEREKTİĞİDİR.