Kıbrıs Türk Ticaret Odası tarafından hazırlanan Kuzey Kıbrıs Ekonomisi Rekabet Edebilirlik Raporu 2016-2017'nin sonuçlarına göre Kuzey Kıbrıs rekabette Güney Kıbrıs’ın gerisinde ancak, Güney’in yaşadığı kriz nedeniyle “küresel rekabet edebilirlik” (KRE) endeksinde gerilediği ve Kuzey ile arasındaki farkın biraz kapandığı ortaya konuldu.

ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü İktisat Bölümü Öğretim Görevlilerinden Prof. Ali Cevat Taşıran ve Dr. Burçak Özoğlu tarafından hazırlanan raporda, adanın güneyi ile kuzeyini rekabet gücü açısından ayrıntılı olarak incelenirken, karşılaştırmanın, “Gerek rekabet gücü farklılıklarının birleşmeyi teşvik edici yönlerini görebilmek, gerekse birleşme veya ekonomik bütünleşme yoluyla sağlanabilecek birlikte ilerleme ve gelişme potansiyelini değerlendirebilmek açısından önemli” olduğu vurgulandı.

Raporda ayrıca, “Belirli alanlarda bir tarafın dezavantajları diğer tarafın avantajlarıyla örtüşebilir ve olası bir birleşme “tamamlayıcılık” ilişkilerinin gelişmesi yoluyla önemli “karşılıklı yararlar” sağlayabilir. Diğer bir deyişle, iki ülke arasındaki göreli rekabet gücü farklılıkları, birleşmeyi teşvik eden bir etmen olarak ele alınabilir” ifadeleri de kullanıldı.

Rekabet gücü farkı

Kuzey Kıbrıs Ekonomisi Rekabet Edebilirlik Raporu 2016-2017 raporunda yer alan “Kuzey Kıbrıs ve Güney Kıbrıs: Karşılaştırmalı İnceleme, 2008-2016” bölümünün dikkat çekici noktaları şöyle:

Kuzey Kıbrıs’ın hem “küresel rekabet edebilirlik” (KRE) endeksi, hem de üç temel bileşen açısından Güney Kıbrıs’ın gerisinde olduğu görülüyor. Ancak, bu rekabet gücü farklarının çok büyük veya çok belirgin olduğu söylenemez.

KRE’deki fark 0.34 puan düzeyinde. “Temel gereksinimler” (TG), “etkinlik artırıcılar” (EA) ve “inovasyon ve gelişmişlik faktörleri” (İGF) bileşenlerindeki farklar ise, sırasıyla, 0.38, 0.68 ve 0.40 puanda.

Dünya Ekonomik Forumu’nun 2016-2017 Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu’nda KRE sıralamasında ilk 10’da yer alan ülkelerin 5.58 puan olan ortalamaları, her iki taraf için de erişilecek hedef değer olarak düşünülebilir.

Güney Kıbrıs’ın hedeften uzaklığı 1.54 puan iken, Kuzey Kıbrıs’ınki 1.88 puandır. Bu iki ülkenin hedeften uzaklıkları göz önüne alındığında, iki ülke arasındaki 0.34 puanlık farkın görece küçük olduğu sonucuna varılabilir.

Örneğin, Kuzey Kıbrıs’ın hedeften uzaklığı (1.88), Güney Kıbrıs’ın hedeften uzaklığının (1.54) yalnızca 1.22 katıdır. Diğer bir deyişle, hedefe erişmek için, Güney Kıbrıs’ın 100 birim mesafe kat etmesi gerekiyorsa, Kuzey Kıbrıs’ın 122 birim mesafe kat etmesi gerekmektedir. Aynı orantı esas alındığında, Kuzey Kıbrıs’ın KRE’de Güney Kıbrıs’a yetişmesi için kat etmesi gereken mesafe yalnızca 22 birimdir.
Bu alıştırmayı, temel üç bileşen için yaptığımızda ise şu sonuçlar ortaya çıkıyor:

i. TG’de hedefe erişmek için, Güney Kıbrıs’ın 100 birim mesafe kat etmesi gerekiyorsa, Kuzey Kıbrıs’ın 128 birim mesafe kat etmesi gerekmektedir. Aynı orantıyla, Kuzey Kıbrıs’ın TG’de Güney Kıbrıs’a yetişmesi için kat etmesi gereken mesafe, 28 birimdir.

ii. EA’da hedefe erişmek için, Güney Kıbrıs’ın 100 birim mesafe kat etmesi gerekiyorsa, Kuzey Kıbrıs’ın 147 birim mesafe kat etmesi gerekmektedir. Aynı orantıyla, Kuzey Kıbrıs’ın EA’da Güney Kıbrıs’a yetişmesi için kat etmesi gereken mesafe, 47 birimdir.

iii. İGF’de, hedefe erişmek için, Güney Kıbrıs’ın 100 birim mesafe kat etmesi gerekiyorsa, Kuzey Kıbrıs’ın 122 birim mesafe kat etmesi gerekmektedir. Aynı orantıyla, Kuzey Kıbrıs’ın İGF’de Güney Kıbrıs’a yetişmesi için kat etmesi gereken mesafe, 22 birimdir.

Özetle, Kuzey Kıbrıs’ın, 2016 itibarıyla, hem KRE’de hem de temel üç bileşende Güney Kıbrıs’ın gerisinde olduğu açıktır. Ancak, Güney ile Kuzey arasındaki rekabet gücü farklılıklarının büyük ölçüde “etkinlik artırıcılar” (EA) alanından kaynaklandığı ve “inovasyon ve gelişmişlik faktörleri” (İGF) alanındaki farkın ise oldukça küçük olduğu söylenebilir. Bu bakımdan, Kuzeyin Güneye karşı göreli avantajının İGF’de, göreli dezavantajının ise EA’da olduğu düşünülebilir.

2008-2016 arasındaki değişimler
2008-2016 döneminde KRE’de Güneyin görece hızlı ve düzenli bir düşüş yaşadığı ve buna karşı Kuzeyin yavaş bir ilerleme sağladığı görülmektedir. Dokuz yıllık bu dönemde, Güneyin KRE endeksi yaklaşık 0.5 puan gerilerken, Kuzeyinki 0.27 puan yükselmiştir. 2008’de yaklaşık 1.07 puan olan aradaki fark, 2016’da 0.30 puana düşmüştür.

Eğilim doğrularının denklemlerini kullanarak yapılan hesaplamaya göre, her iki ülke önümüzdeki yıllarda geçmiş dokuz yıldaki eğilimlerini aynen sürdürecek olurlarsa, Kuzeyin Güneyi KRE’de yaklaşık 6 yıl sonra yakalaması beklenir. Bu, elbette, gerçekçi bir senaryo değildir. Çünkü Güneyin KRE’deki düzenli ve hızlı gerilemesi, büyük ölçüde, 2008-2016 dönemindeki istisnai olumsuz koşullardan kaynaklanmıştır.

2008’de başlayan küresel finansal krizin etkileri, Güney Kıbrıs’ın (ve Yunanistan’ın) kendi finansal kriziyle çakıştığı için bu ülke söz konusu dönemde gerek iktisadi açıdan gerekse rekabet gücü bakımından büyük sıkıntılar yaşamıştır. Önümüzdeki yıllarda bu sıkıntıların kademeli olarak azalacağı varsayımı altında, Güneyin KRE endeksinde düzelmeler gözlemleneceği tahmin edilebilir. O koşullarda, Kuzeyin KRE’deki mevcut ilerleme hızıyla Güneye yetişmesi çok daha uzun yıllar alabilir.

Kısaca, Kuzey Kıbrıslı politika yapıcılar geçmiş dokuz yılda KRE’de Güneyle aralarındaki farkın önemli ölçüde azalmış olmasını çok da umut verici bir gelişme olarak değerlendirmemelidirler. Aradaki fark kayda değer ölçüde kapanmıştır, ancak bu Kuzeyin başarısından çok, Güneyin deneyimlediği istisnai olumsuz koşullardan kaynaklanmıştır.

Dolayısıyla, Kuzeydeki politika yapıcılar, kapanmış bu farkın tekrar açılmaması ve Güneyi çok da uzak olmayan bir gelecekte yakalayabilmek için geçmiş dokuz yıldakinden çok daha fazla çaba sarf etmelidirler.

3 temel bileşen

Aynı dönemde, Güney Kıbrıs’ın “Temel gereksinimler” TG’de gerilemesi daha da hızlı olmuştur; 2008’de 5.4 olan endeks değeri 2016’da 4.1 düzeyindedir ve yaklaşık 0.80 puanlık bir düşüş söz konusudur. Kuzey ise TG’de dokuz yılda ancak 0.13 puanlık bir ilerleme kaydedebilmiştir (2008’de 4.1’den 2016’da 4.23’e). Neredeyse yatay olan eğilim doğrusu, Kuzey’in TG’de dokuz yıl boyunca yerinde saydığını göstermektedir.

KRE’de olduğu gibi TG’de de Güneyle olan fark önemli ölçüde kapanmıştır (2008’de 1.3’ten 2016’da 0.37’ye); ancak bunun nedeni yine Güney Kıbrıs’ın hızlı ve düzenli gerilemesidir, Kuzey Kıbrıs’ın başarısı değildir. Başka deyişle 2008-2016 döneminde KRE’de ve TG’de Güney Kıbrıs’ın gerileme hızının Kuzey Kıbrıs’ın ilerleme hızından daha yüksek olduğu belirlendi.

KRE’den ve TG’den farklı olarak, “Etkinlik artırıcılar” EA’da Güneyin gerileme hızı ile Kuzeyin ilerleme hızının aşağı yukarı eşit olduğu saptanmaktadır. EA’da eğilim doğrularının eğimi Kuzey ve Güney için, sırasıyla ve yaklaşık olarak, -0.033 ve 0.034’tür. Bu nedenle, EA’daki farkın azalmasında, Güneydeki gerilemenin payı kadar Kuzeydeki ilerlemenin de önemli bir katkısı olduğunu belirtebiliriz.

EA endeks değeri 2008’de Güney Kıbrıs’ta yaklaşık 4.4 iken Kuzeyde 3.06’dır. 2016’da ise, aynı endeks, sırasıyla ve yaklaşık olarak, 4.1 ve 3.38’dir. 2008’den 2016’ya aradaki fark 1.34’ten 0.72’ye düşmüştür. Ancak, Kuzeyde son iki yıldır (2014’ten itibaren) gözlemlenen belirgin düşüş dikkate değerdir.

Son iki yıldır bu alan ihmal edilmemiş olsaydı ve 2014 öncesindeki artış eğilimi sürseydi, Kuzeyin dokuz yıldaki ilerleme hızının Güneyin gerileme hızını aşmış olacağını vurgulayabiliriz.

“İnovasyon ve gelişmişlik faktörleri” İGF’de de Güney Kıbrıs gerilerken, Kuzey Kıbrıs ilerlemiştir. KRE’de ve TG’de olduğu gibi, İGF’de de Güneyin gerileme hızı Kuzeyin ilerleme hızından fazladır, dolayısıyla, İGF’de de aradaki farkın azalmasının başat kaynağı, Güneyin gerilemesidir.

2008-2016 döneminde, Güneyin ve Kuzeyin KRE endeksi ve bileşenlerindeki gelişmelere koşut olarak dünya sıralamasındaki yerlerinde de değişimler olmuştur.

Tarafların sıralamada en başarılı olduğu yıl 2009’dur. O yıl, Güney 34. sıradayken, Kuzey 99. sıradadır. Ancak, 2016 itibarıyla, Güney 83. sıraya ve Kuzey ise 121. sıraya geriledi.

İncelenen dönemin ilk yılı olan 2008’de, Güneyin 40. sırada ve Kuzeyin ise 117. sırada olduğu göz önüne alınırsa, Kuzeyin sıralamadaki gerilemesinin Güneye çok daha küçük olduğu belirtilebilir.

2008’den 2016’ya, KRE’de Güney Kıbrıs 43 sıra ve Kuzey Kıbrıs 4 sıra gerilemiştir.