Siyaset ve toplumsal değişme arasındaki ilişkiyi analiz ederken, sadece ilişkinin kendisini incelemek yeterli olmaz, ne de iki yanda bulunan kategorileri. Siyaset ve toplumsal değişme tek başlarına incelendiğinde de bu ilişkiye dair çok şey söyleyebilir, ya da ikisi arasında mevcut olan ilişki, bu bağın kuruluşunu tarif ederken, siyasetin ve toplumsal değişmenin de kodlarını verebilir. Ancak aradaki bağın kesinlikle diyalektik olması analizin üçlü boyutta olması ihtiyacını doğuruyor. Bu kavramlar türlü etkilerden yalıtılmış ve kendi iç dinamikleri ile incelenmeye çalışılsa bile bahsettiğimiz bu diyalektik ve organik bağ kendisini hemen gösterecektir. O halde kavramlar ve bunlar arasındaki bağı hedefleyen bir analiz birimi dağarcığı söz konusu olmalıdır. Gelin dağarcığın ilk unsuruna sorular sorarak yanaşalım. Gerçekten toplumsal değişmeyi sağlayan nedir? Değiştiren aktörler, değişen koşullar hangileri toplumsal değişme olgusunu gündeme getirirler? Toplumsal değişme siyaset, ideoloji, bilinç olmadan gerçekleşebilir mi ? Yoksa o, yukarıda sayılanları belirleyen ve sınırlayan koşulları mı yaratır? Böyle soruların cevaplarını aramada yardıma koşacağımız bakış açısı Marksizmin sosyolojik bölümleri, yani tarihsel materyalizm ve diyalektiktir. Toplumsal değişmeyi sağlayan koşulların toplumsal gelişme unsurları için de değerlendirilebileceği açıktır. Toplumsal değişme ile toplumsal gelişme arasında nitel anlamda bir farklılık söz konusudur. Zira değişme her türlü niteliksel yapı farklılaşmasını anlatırken, gelişme bir önceki döneme göre daha ileride, daha çağdaş farklılıkları anlatmada kullanılır. Aktif siyasette rekabet gücü ve kontrol ilişkisi bağlamında fark ortaya koyabilmek ve başarıyı yakalayabilmek için önemsenmesi gereken hususlar ve belirleyici noktalar var elbette. Bir siyasi kişiliğin ya da bir siyasi hareketin destek toplaması için belirli niteliklere ve özelliklere sahip olması gerekiyor. Meşruiyetin kaynağının halk olduğu siyasal sistemlerde siyasetçiler planlarını halkı etkilemek suretiyle desteğini almak üzerine yaparlar. Vatandaşın desteğini almak, teveccühünü görmek üzerine politika geliştirirler. Rekabetin ana ekseni budur. Bahsettiğim nitelikler de buna ilişkin olmalı tabiatıyla. Her toplum genel olarak birbirinden farklı kültürel karaktere ve kodlara sahiptir. Ülkelerin siyasi kurumları ve kadroları da bunu yansıtır. Siyasetçiler kendi toplumlarının kültürel anlayışına hitap etmek mecburiyetindedir. Halk tarafından benimsenmek için bunu yapmak durumundadırlar. İktidarın halk tarafından belirlendiği bir düzende siyaset yapmak her şeyden evvel halkın desteğine talip olmaktır. Bu nedenle siyasetçi öncelikle toplumu okuyabilmeli, topluma dokunabilmelidir. Bir bilim olarak siyasetin muhtelif tanımları vardır. Bunlara zaten vakıfsınız. Siyasetin bilimsel mahiyetini bilmek, bu olgunun bilimsel karşılığına hakim olmak, ayrıca siyasetin toplum nazarındaki anlamına yabancı olmamak önemli gerekliliklerdir siyasetçi için. Siyaseti hem bir bilim olarak, hem de toplumun farklı bakış açılarıyla, karakterine ve hafızasına bağlı olarak farklı anlamlar yüklediği bir eylem olarak tahlil edebilmek gerekir. Siyaset, güçlü bir yönetim felsefesi gerektirir. Zira yönetim felsefesi, siyasi konseptlerin altyapısıdır. Ve verimli politikalar, ancak güçlü bir yönetim felsefesine dayananlardır. Siyaset, yönetim mahareti gerektirir. İnsan, risk, kriz, baskı ve beklenti yönetimidir. İnsanları yönetemezseniz planlarınızın önünü açamaz, örgütlenme güçlüğü çekersiniz. Yani boğuşmanız gereken pek çok sorun açığa çıkar. Politikalarınızın üretiminde ve arzında çevrenizden sağlıklı katkı alamaz, aksine onları sorun kaynağı olarak görmeye başlarsınız. Siyasi alanda ilişkilerinizi öngörülü şekilde yürütmeli, yönetebilmelisiniz. Aksi takdirde ummadığınız zamanlarda doğru yönetemediğiniz, doğru zeminde yürütemediğiniz defolu ilişkiler siyasetinizi tıkayabilir.