Arama işlemi, kamu görevlisi tarafından uygulanabilen, mevzuat ile sınırları belirlenmiş adli veya idari bir işlemdir. Bundan dolayı, haksız arama suçunun oluşabilmesi için kamu görevlisinin, yetkisiz olduğunu bilmesine rağmen mevzuata aykırı olarak mağdurun üstünü veya eşyalarını kasten araması gerekmektedir. Suçun tanımı gereği, kamu görevlisi iki seçimlik hareketle haksız arama suçu işleyebilmektedir: hukuka aykırı bir şekilde kişinin eşyasını veya üstünü aramak.
Haksız arama suçu, Türk Ceza Kanunu’nun Hürriyete Karşı İşlenen Suçlar kısmında düzenlenmiştir. Bu suçun müeyyidelendirilmesiyle korunan hukuki yarar, kişinin hareket hürriyeti, güvenliği ve dokunulmazlığıdır. Bunun yanında, kişilerin üstünün aranması insan onuruna saldırı ve özel hayatın gizliliğini ihlal edeceği için haksız arama suçunun cezalandırılması ile kişilerin hukuki yararları da korunacaktadır. Bu suç tipi sadece kamu görevlileri tarafından işlenilebilen bir suç olduğu için özgü suçlar kategorisine girmektedir.
Arama işlemleri adli arama ve önleme araması olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu iki arama işlemi için jandarma, polis, sahil güvenlik ve gümrük muhafaza kolluk görevlileri yetkilendirilmiştir. Adli arama; şüpheliyi, sanığı ya da bir delili elde etme amacıyla yapılan aramadır. Adli arama suç işlendikten sonra yapılabilen bir koruma tedbir türüdür. Önleme araması ise suçun işlenmesini veya bir tehlikeyi önlemek amacıyla yapılan aramadır.
Haksız arama suçu özgü suçlardan olduğundan kaynaklı özel soruşturma hükümleri uygulanacaktır. Jandarma veya polis, haksız arama suçunu şayet işlemişler ise Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri sebebiyle soruşturma izni alınması gerekmektedir. Ayrıca, özel güvenlik görevlileri de bazı şartlarda üst arama yetkisine sahiptirler. Başlıca aşağıda sayılan hallerde arama yapılabilir; kişilerin üstlerinin aranması , X-ray cihazından geçirme, görev alanındaki mahkûmiyet kararı bulunan kişileri yakalamasıdır. Bundan dolayı görevleriyle bağlantılı olarak işledikleri suçlardan dolayı kamu görevlisi gibi cezalandırılırlar ancak genel hükümlere göre yargılanacaktırlar.
Haksız aramaya bir örnek olarak; Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararına göre, üzerlerinde yoklama veya araçlarında kontrol yapılan kişilerin yanlarında bulunan valiz veya çantalarında gerçekleştirilecek arama işlemi için Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 116. maddesi uyarınca Cumhuriyet Savcısından yazılı emir alınması veya PVSK ‘nin 9. maddesi gereğince usulüne uygun olarak alınmış bir önleme araması kararının gerekli olduğu açıklanmıştır.
Haksız arama suçunun cezası üç aydan bir yıla kadar hapis cezası olarak kanunda belirlenmiştir ancak hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi mümkündür.
Failin adli sicil kaydında sabıkası yoksa ve hükmedilen ceza iki yıl ya da altında ise hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı verilecektir. Hükmün açıklanmasının geriye bırakılması kararı sonucunda suçun faili denetim süresi içinde tekrar aynı suçu işlemez ise mahkumiyet hükmü sonuç doğurmayacaktır. Haksız arama suçunda cezanın ertelenmesi kararının da verilmesi mümkündür. cezanın ertelenmesi kararı ; suçun failinin , cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesidir.
