Güzelyurt’ta yaşanan seli yazmaya devam etmek istiyorum.
Yazacak çok şey var!
Pazartesi gün felaketin siyasi boyutundan bahsetmeye çalışmıştım. Genel ve yerel idare biçimlerimizin ne kadar günü birlik olduğundan dem vurmuştum. Hazırlıksızlığımız nedeniyle ödediğimiz bedellerin benzerlerini kimsenin yeniden ödeyemeyeceğinden bahsetmiştim.
***
Doğal afetlerden zarar görenler çok farklı nitelikler taşıyan gruplardan oluşabilir. Bu farklılıklar çok değişik başlıklar altında da incelenebilir. Ancak en temel farklılıklar yaş ve cinsiyet faktörlerine dayanan farklılıklardır. Unutulmamalıdır ki, bu farklılıklar ihtiyaçların da farklılaşmasına yol açar. Selin ardından karşılaşılan riskler ise bireylerin fiziksel koşulları kadar toplumsal konumlarıyla da alakalıdır. Bireylerin toplumsal cinsiyetleri, zaman içinde değişen toplumsal konumlarını da çok yakından etkilediğinden, afetlerle başa çıkma ve toparlanma yeteneklerinde de etkili bir faktördür.
Kısacası toplumsal cinsiyetlerimiz güç ilişkilerimizi, bilgiye ulaşmamızı ve becerilerimizi, sağlık koşullarımızı ve zenginliğimizi etkilediği gibi afetler karşısındaki kırılganlığımızı ve afetlerle başa çıkma kapasitemizi de etkiler.
Ben, artık, bu farklılıkların farkına varmak ve ihtiyaçları karşılarken tek yanlı olmamak için yaşamımı kurgularken toplumsal cinsiyet gözlüğümü takıyorum. Bu gözlük sayesinde cinsiyete dayalı ayrımcılık yapma riskimi mümkün olduğunca azalttığımı düşünüyorum.
Ne mi sağlıyor bu gözlük bana? Olayları tahlil ederken, planlarken, tasarlarken, uygularken, izlerken ve değerlendirirken daima toplumsal cinsiyet açısından ayrımcılığa engel olabilme şansımı artırıyor.
***

Bu noktada Güzelyurt’taki sele dair endişelerim var: Yaralar sarılıyor. Çok ciddi maddi ve manevi destek çalışmaları Güzelyurt’a akıyor. Buraya kadar sorun yok. Ancak yardımların dağıtılması esnasında dikkate alınan faktör ne?
Çocuklar, kadınlar ve erkekler afetlerden farklı etkileniyorlar. Dolayısı ile de Güzelyurt’taki selden ve selin sonrasındaki koşullardan da farklı etkilenmeleri kaçınılmaz! Afetlerde kadınların erkeklere göre daha yüksek oranlarda ve daha ciddi biçimde etkilendiklerini görmek çok da zor olmasa gerek. Bu kriz yönetim sürecinde, toplumsal cinsiyete duyarlı stratejilerin ve girişimlerin oluşturulabilmesi için kadınların, erkeklerin ve kendini diğer şekillerde tanımlayan kişilerin (transgender) hem pratik, hem de stratejik ihtiyaçlarının düşünülmesi ne kadar önemseniyor?
***
Toplumsal cinsiyet sorunları her zaman ve her koşulda olduğu gibi tümüyle ve etkili biçimde ele alınmadığından, şu anda Güzelyurt’ta da eşitsizlikler sürekliliği koruyor. Korumakla da kalmıyor toplumsal cinsiyet temelli eşitsizliklerin artmasına neden oluyor.
Sıklıkla dile getirmeye çalıştığım gibi: “Karar mekanzimaları içinde temsil edilmeyen bireylerin sesleri duyulmaz! Bu nedenle, ihtiyaçları da görünmez olarak kalır.”
Şu anda Güzelyurt’ta devam eden yardımlar içerisinde yardım listelerini düzenleyenler kim? Erkekler! Risk yönetimini üstlenen kim? Erkekler. Çünkü kaymakam da, belediye başkanı da, muhtarların neredeyse tümü de, devlet yetkilileri de erkekler.
Bu neye yol açıyor? Çok şeye! Mesela evlenmemiş kadınlar, çocuksuz dul kadınlar ve yaşlı kadınlar, yani evinde, ihtiyaçlarını dile getirecek bir erkek yoksa, bir çok kadın yardım listelerinde yer alamayabiliyor bile. Evsiz göçmenler veya şu anda Güzelyurt’ta sıklıkla bulunan mevsimlik işçiler görünür kılınamıyor. Ya da hükümetin idari emri ile dağıtılan paketlerde hijyenik ped v.b. bulunmuyor. Yalnızca kadınlara özel bu durum için gerekli hijyenik koşullar sağlanmıyor. Lohusa ve emzikli kadınlara yönelik ihtiyaçlar yetkililerin dikkatinden kaçıyor.
Neden?
Çünkü toplumsal cinsiyet gözlükleri yok. Bu gözlüğü takmayı reddediyorlar.
***
Kriz yönetimi ve felaketin yaralarının sarılması için toplumsal cinsiyete duyarlı olmak ne demek?
Çok basit:
Afet yönetimi ile ilgili özel görev gruplarına kadınların dahil edilmesi demek! Fakat bu alışık olduğumuz gibi, çocuk bakımı ve ilk yardım gruplarına dahil edilmeleri anlamında değil; karar almanın merkezinde bulunan koordinasyon gruplarına dahil edilmeleri anlamına geliyor.
Kadınların ev bakımı ve yemek sağlanmasından sorumlu olmaları bir gereklilik ise; afet yönetimi sırasında kaynakların yönetimi konusunda da yetkili olmaları gerek!
Afet yönetiminde toplumsal cinsiyete duyarlı olmak demek, sağlık ekiplerinde yetki sahibi kadın doktorların bulunması demek!
***
İşte reçete, işte çerçeve gözlüğü birleştirmek sizden. Gerçekçi olmadan başarılı afet yönetimi mümkün değil!