Geçenlerde kızımla aynı yaşlarda bir çocuğu olan arkadaşımla tuvalet eğitimi üzerine yaptığımız bir konuşmada bana şunları söyledi :
'Ne yaparsam yapayım onu; tuvaletini bezine yapmaması konusunda ikna edemiyorum. Bazen ağlıyor, bazen oyuna dalıp unutuyor. Yaşıtları bezi çoktan bıraktı. Ben ise son çare olarak bir daha tuvaletini altına yaparsa dışarı çıkamayacağını,oyuncaklarını başka çocuklara vereceğimi söyledim. Şimdilik bu yöntem işe yaradı gibi görünüyor.'
Konuşmaları dinleyen bir diğer arkadaşım ise; çocuğu aynı yaşlardayken tuvalet eğitimi konusunda çok zorlandığını, ancak süreci çocuğa bırakarak asla baskı yapmadan, aralarındaki güvenli bağlanmayı zedelemeden bu süreci sağlıklı bir şekilde atlattığını söyledi.

Değerli okurlar; gelişimde kritik dönemler vardır. Bu kritik dönemlerden herhangi birinde yaşanılan olumsuz durumlar kişinin tüm hayatını etkiliyebiliyor. Anal dönem olarak adlandırılan, genel olarak 12-36. ayları kapsayan, psikoseksüel gelişimin ikinci evresi olan, çocukların anal kaslarındaki gelişimi de içine alan dönem ise bu kritik dönemlerden biri.

Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud’a göre; bir çocuğun idrar ve dışkısını kontrol edebilmesi demek; aynı zamanda kendisini ve çevresini kontrol edebilmeyi öğrenmesi anlamına geliyor. Bunun için bilinçli bir tuvalet eğitimi her çocuğun hayatında büyük bir önem arz ediyor.
Tuvalet eğitimi sırasında çok sıkı, katı, cezalandırıcı davranışları içeren aile tutumları, çocukların bu döneme takılı kalmasına neden olabiliyor. Bu dönemde takılı kalmış olanlar; yetişkin olduklarında aşırı titiz, cimri, inatçı, aşırı düzenli ve kararsız gibi kişilik özellikleri gösterebiliyor.

Konuyla ilgili bir diğer psikoloji kuramı ise Erik Erikson’a ait. Erikson; psikososyal kişilik kuramında 1-3 yaş arasındaki dönemi 'özerkliğe karşı kuşku ve utanç evresi' olarak adlandırmıştır. Bu kurama göre ailenin hoşgörülü, dengeli ve tutarlı tutumlarıyla tuvalet eğitimi sürecini başarı ile tamamlayan çocukların anneye bağımlılığı azalacak ve özerklik konusunda özgüven geliştirecektir.

Peki tam tersi bir tuvalet eğitimiyle karşı karşıya kalan tahammülsüz, hoşgörüsüz, aşırı korumacı, aşırı baskıcı gibi olumsuz tutumlar ile tuvalet eğitimi kazandırılmaya çalışılan çocuklarda ne gibi özellikler görülür? Utanma, kendinden şüphe etme, özgüven duygusunun zedelenmesi ve bağımlı kişilik yapısı geliştirme gibi olumsuz kişilik örüntüleri gözlemlenebilir.


Tuvalet eğitimi sürecinin kişilik gelişimi üzerindeki etkileri göz önüne alındığında; çocuğun tuvalet eğitiminde başarılı olabilmesi ve sürecin sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için, çocuğun fiziksel ve zihinsel olarak hazır olmasının beklenmesi, bunun için ise vereceği hazır olma işaretlerinin izlenmesi doğru olacaktır.
Uzmanlara göre tuvalet eğitimi için en uygun yaş aralığı 18-36 aydır.
Çocuğun hazırbulunuşluğunun işaretleri ise; kendi kendine merdivenleri inip çıkabilmesi (kas gelişiminin yeterli olduğunun göstergesi), ıslak bezden rahatsız olması,sabah kuru bezle uyanması,tuvaletini yaparken insanlardan utanarak kuytu köşelere sığınması olarak sıralanıyor.